Η κυκλοφορία των νέων συσκευασιών φέτος το καλοκαίρι με εικόνες αποτρεπτικές για την υιοθέτηση της συνήθειας του καπνίσματος αποτελεί αποτέλεσμα της έναρξης εφαρμογής της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας για «την κατασκευή, την παρουσίαση και την πώληση προϊόντων καπνού και συναφών προϊόντων», και συγκεκριμένα της Οδηγίας 2014/40/ΕΕ. Eιδικότερα:
- Ποιες κατηγορίες προϊόντων αφορά η νέα Οδηγία;
Στο πεδίο εφαρμογής της νέας νομοθεσίας δεν περιλαμβάνονται μόνο τα τσιγάρα αλλά και τα πούρα, ο καπνός για τα στριφτά τσιγάρα και το ναργιλέ, το ηλεκτρονικό τσιγάρο καθώς και φυτικά προίόντα για κάπνισμα.
- Ποιο είναι το χρονικό πλαίσιο εφαρμογής της Οδηγίας σε Ελλάδα και Ευρώπη;
Η Νέα Οδηγία τέθηκε σε εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη στις 20 Μαΐου 2016, καταργώντας ταυτόχρονα την προγενέστερη Οδηγία 2001/37/ΕΚ (η οποία είχε ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με την υπουργική απόφαση Αριθ. Υ1/Γ.Π. οικ. 266, ΦΕΚ Β΄ 8/13-1-2003). Δεδομένου ότι η Οδηγία ως νομοθετικό κείμενο δεν έχει άμεση εφαρμογή στα κράτη μέλη αλλά πρέπει να ενσωματωθεί στην εθνική έννομη τάξη με νόμο, την ίδια ως άνω ημερομηνία έληγε και η προθεσμία ενσωμάτωσης της Οδηγίας στις εθνικές έννομες τάξεις.
Σημειωτέον ότι η Οδηγία προβλέπει και μία μεταβατική περίοδο εφαρμογής. Ειδικότερα, θα επιτρέπονται προϊόντα καπνού που είναι σύμφωνα με την προγενέστερη Οδηγία 2001/37/ΕΚ, εφόσον παράγονται ή διατίθενται στην αγορά και επισημαίνονται πριν τις 20 Μαΐου 2016 καθώς επίσης και ηλεκτρονικά τσιγάρα ή περιέκτες επαναπλήρωσης που παράγονται ή τίθενται σε ελεύθερη κυκλοφορία πριν από τις 20 Νοεμβρίου 2016.
- Με ποιο σκοπό θεσπίστηκε η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία;
Βασικό στόχο της νέας νομοθεσίας αποτελεί η εξάλειψη εμποδίων στην ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς για τα προϊόντα καπνού και τα συναφή προϊόντα και η επίτευξη υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας, ιδίως για τους νέους. Με βάση το αιτιολογικό της Οδηγίας, οι υφιστάμενες διαφορές των εθνικών νόμων ως προς την ορολογία, την επισήμανση της συσκευασίας, τα συστατικά και τις εκπομπές των προϊόντων καπνού είχαν αρνητικό αντίκτυπο στην ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων αυτών εντός της Ένωσης. Για τη διαμόρφωση του νέου νομικού πλαισίου ελήφθη υπόψη ότι τα τελευταία δεν είναι συνήθη εμπορεύματα και, λόγω των ιδιαίτερα επιβλαβών συνεπειών του καπνού στην ανθρώπινη υγεία, η προστασία της υγείας θα πρέπει να έχει υψηλή προτεραιότητα, ιδίως για τη μείωση του επιπολασμού του καπνίσματος μεταξύ των νέων. Η σχετική νομοθεσία αναμένεται να περιορίσει τον αριθμό των καπνιζόντων σε όλη την Ευρώπη μειώνοντας παράλληλα και τον επιπολασμό ασθενειών που σχετίζονται με το κάπνισμα.
- Ποια είναι τα κυριότερα σημεία της Οδηγίας;
- Συγκεκριμένοι ορισμοί: Προβλέπει συγκεκριμένους ορισμούς για τα προϊόντα καπνού προκειμένου να διασφαλιστεί η ομοιόμορφη εφαρμογή και ερμηνεία των κανόνων σε όλες τις χώρες.
- Υιοθέτηση μέγιστων ορίων ουσιών και περιεκτικότητας: Ενθαρρύνει την υιοθέτηση χαμηλότερων μέγιστων ορίων εκπομπών πίσσας, νικοτίνης και μονοξειδίου του άνθρακα καθώς και τη θέσπιση μέγιστων ορίων για την περιεκτικότητα των προϊόντων σε άλλες επικίνδυνες ουσίες και τον έλεγχο από ανεξάρτητη Επιτροπή για τήρηση των ορίων.
- Διαδικασία κοινοποίησης πληροφοριών: Προκειμένου να ασκήσουν τα ρυθμιστικά τους καθήκοντα τα κράτη μέλη, η Οδηγία προβλέπει ενισχυμένη υποχρέωση κοινοποίησης πληροφοριών 6 μήνες πριν τη διάθεσή τους στο εμπόριο (συστατικά, εκπομπές, πρόσθετες ουσίες κ.α) και την υιοθέτηση κοινού μορφότυπου υποβολής των πληροφοριών ούτε ώστε να διευκολύνεται το έργο του ελέγχου εκ μέρους της Επιτροπής και των κρατών μελών. Η αρμοδιότητα για την έγκριση και απαγόρευση της κυκλοφορίας των νέων προϊόντων ανήκει στα κράτη μέλη. Όλα τα νέα προϊόντα, όμως, πρέπει να συμμορφώνονται με τους κανόνες της νέας Οδηγίας.
- Προϊόντα με χαρακτηριστικά αρώματα και πρόσθετες ουσίες: Απαγορεύει τη διάθεση προϊόντων καπνού με χαρακτηριστικά αρώματα ή γεύσεις σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., καθώς και τη χρήση πρόσθετων που δημιουργούν την εντύπωση ότι έχουν οφέλη για την υγεία (π.χ διανοητική εγρήγορση, σωματικές επιδόσεις).
- Επισήμανση προϊόντων καπνού– Συνδυασμός κειμένου και εικόνας: Αναθεώρησε το πλαίσιο για την επισήμανση των προϊόντων καπνού προκειμένου να επιτευχθεί κοινό επίπεδο πληροφόρησης των καταναλωτών. Λαμβάνοντας υπόψη τα νέα επιστημονικά δεδομένα και τις κατευθυντήριες γραμμές της Σύμβασης-Πλαισίου του ΠΟΥ για τον έλεγχο του καπνού (ΣΠΕΚ), ο νομοθέτης καθιστά πλέον υποχρεωτική τη χρήση συνδυασμένων προειδοποιήσεων για την υγεία, που περιλαμβάνουν και κείμενο και έγχρωμη φωτογραφία, και με συγκεκριμένες διαστάσεις και με τρόπο που αποκλείει την αφαίρεση από τη συσκευασία των προϊόντων. Ο Νομοθέτης επέβαλε το ίδιο πλήρες καθεστώς επισήμανσης και για τον καπνό για ναργιλέ, προκειμένου να εξαλειφθεί η πεποίθηση ότι είναι λιγότερο επιβλαβής από τα κοινά τσιγάρα. Απαγορεύεται τέλος η αναγραφή λέξεων που παραπλανούν το καταναλωτικό κοινό ότι ορισμένα προϊόντα είναι λιγότερο επιβλαβή (π.χ ελαφρά, βιολογικό προϊόν) καθώς και η προώθηση των προϊόντων μέσω οικονομικών προσφορών.
- Μέτρα για το λαθρεμπόριο προϊόντων καπνού: Σημαντική είναι η προσπάθεια του Ευρωπαίου Νομοθέτη να περιορίσει το λαθρεμπόριο των προϊόντων καπνού, το οποίο απειλεί την ελεύθερη κυκλοφορία των συμμορφούμενων προϊόντων και επακόλουθα τη δημόσια υγεία. Ο στόχος καταπολέμησης του λαθρεμπορίου έχει τεθεί και από την ΣΠΕΚ. Για το λόγο αυτό προβλέπονται όχι μόνο η υιοθέτηση αναγνωριστικού κωδικού και κωδικού ασφαλείας αλλά και η ανάπτυξη διαλειτουργικού συστήματος παρακολούθησης και εντοπισμού των προϊόντων. Τα δεδομένα που προκύπτουν από το σύστημα αυτό θα αποθηκεύονται με μέριμνα του κατασκευαστή, ο οποίος θα συνάπτει σύμβαση για την αποθήκευση των δεδομένων με τρίτο ανεξάρτητο μέρος, το οποίο θα εγκρίνεται από την Επιτροπή, και θα εποπτεύεται από ανεξάρτητο εξωτερικό ελεγκτή.
- Διασυνοριακές ηλεκτρονικές πωλήσεις προϊόντων: Επιτρέπει στα κράτη μέλη να απαγορεύσουν τις διασυνοριακές ηλεκτρονικές πωλήσεις προϊόντων καπνού. Στα κράτη που δεν απαγορεύονται πρέπει κάθε κατάστημα λιανικής που πραγματοποιεί τέτοιου είδους πωλήσεις να καταχωρείται σε συγκεκριμένο κατάλογο τόσο στη χώρα εγκατάστασής του, όσο και στη χώρα που βρίσκονται οι πραγματικοί ή δυνητικοί καταναλωτές. Επίσης, τα καταστήματα αυτά πρέπει να εφαρμόζουν σύστημα επαλήθευσης της ηλικίας των καταναλωτών.
- Σε ποιο σημείο βρίσκεται η Ελλάδα ως προς την ενσωμάτωση της Οδηγίας και την εφαρμογή της ;
Παρά τη λήξη της προθεσμίας ενσωμάτωσης στις 20 Μαΐου 2016, η Ελλάδα δεν είχε μέχρι την ημερομηνία αυτή υιοθετήσει την απαιτούμενη νομοθεσία.
Μέχρι σήμερα, από το σύνολο των διατάξεων της Οδηγίας μόνο οι διατάξεις που αφορούν την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου και την ηλεκτρονική πώληση προϊόντων καπνού (άρθρα 15,16 και 18) έχουν ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με το νόμο 4410/2016 που δημοσιεύτηκε στις 3-8-2016. Ο νόμος αυτός αφορά ειδικότερα την εφαρμογή Ενιαίου Κεντρικού Μητρώου Εφοδιαστικής Αλυσίδας καπνού και βιομηχανικών καπνών (ΕΚΜΕΑ), την επισήμανση των προϊόντων με μοναδικό αναγνωριστικό κωδικό και χαρακτηριστικά ασφαλείας προκειμένου να διασφαλιστεί η ιχνηλασιμότητα των προϊόντων, καθώς και την αποθήκευση των δεδομένων που αφορούν την εφοδιαστική αλυσίδα από συμβαλλόμενο ανεξάρτητο τρίτο μέρος. Λόγω του κινδύνου που ελλοχεύει για τη δημόσια υγεία η εξάπλωση του λαθρεμπορίου προϊόντων καπνού ο νόμος προβλέπει τη σύσταση Συντονιστικού Επιχειρησιακού Κέντρου για την αντιμετώπιση του φαινομένου (ΣΕΚ). Επιπρόσθετα, ο Έλληνας νομοθέτης απαγόρευσε κάθε διασυνοριακή εξ αποστάσεως πώληση προϊόντων καπνού.
Ως προς τις υπόλοιπες διατάξεις της Οδηγίας, μόλις την περασμένη Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου ψηφίστηκε το κατατεθειμένο ήδη από το Μάιο νομοσχέδιο. Δεν έχει όμως δημοσιευθεί ακόμα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
- Υπήρξαν προβλήματα στην εφαρμογή της Οδηγίας; Έχει επιληφθεί κάποιο δικαστήριο του ελέγχου της νέας νομοθεσίας;
Παρά την προσπάθεια εταιρειών παραγωγής και εμπορίας προϊόντων καπνού να προσβάλλουν την Οδηγία, ώστε αυτή να μην εφαρμοστεί, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφασίζοντας επί προδικαστικού ερωτήματος που τέθηκε από τα βρετανικά δικαστήρια (C-547/14), έκρινε ότι δεν υπάρχει λόγος ακυρότητας των διατάξεων που προσέβαλαν οι εταιρείες. Επίσης, το ΔΕΕ διευκρίνισε ότι τα κράτη μέλη μπορούν να «διατηρούν ή να θεσπίζουν περαιτέρω απαιτήσεις όσον αφορά τις πτυχές της συσκευασίας των προϊόντων καπνού που δεν έχουν εναρμονιστεί με την Οδηγία» καθώς και ότι οι ακόμα και αν οι πληροφορίες που αναφέρονται επί της συσκευασίας των προϊόντων καπνού είναι αντικειμενικά ορθές απαγορεύονται διότι έχουν αποδειχθεί ότι είναι παραπλανητικές, παραπλανώντας στην ουσία τους καταναλωτές ότι κάποια τσιγάρα είναι λιγότερο επιβλαβή από κάποια άλλα. Δεδομένου ότι οι καταναλωτές προϊόντων καπνού αποτελούν ευάλωτη κατηγορία καταναλωτών λόγω της εξάρτησής τους από την εθιστική ουσία της νικοτίνης, δεν πρέπει να παρέχεται οποιοδήποτε κίνητρο για κατανάλωση των σχετικών προϊόντων.
Σχόλιο του γραφείου μας
Από την ανάγνωση της νέας νομοθεσίας καθώς και της δικαστικής απόφασης που εκδόθηκε επ’ αφορμή αυτής προκύπτει ο σαφής προσανατολισμός των οργάνων της Ε.Ε. στη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς με γνώμονα την τήρηση υψηλού επιπέδου προστασίας της δημόσιας υγείας. Σε συνέχεια των επιδιώξεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο Ευρωπαίος Νομοθέτης προβαίνει σε νέα ενοποιημένα πιο αυστηρά μέτρα αναγνωρίζοντας τους κινδύνους που ελλοχεύει η συνήθεια του καπνίσματος για κάθε άτομο-πολίτη, ενεργητικό ή παθητικό καπνιστή, και τις αρνητικές επιπτώσεις στη υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού εν συνόλω με την εμφάνιση ποικίλων ασθενειών και την επακόλουθη επιβάρυνση των συστημάτων υγείας.
